အလင်းရောင် ဓမ္မ: ဗုဒ္ဓဘာသာကိုအဖျက်သဘောနဲ့ မေးခွန်းတွေမေးလာခဲ့ရင် ပြန်လည်ဖြေကြားနိုင်ရန်အတွက် ဒီပိုစ့်ကိုထပ်ဆင့်မျှဝေပေးလိုက်ပါတယ် . . . (၁) - ဗုဒ္ဓဘာသာဆိုတာ ဘာလဲ။ (၂) - ဒီလိုဆိုရင် ဗုဒ္ဓဘာသာဟာ ဒဿနပညာရပ် တစ်ခုဘဲပေါ့။ (၃) - ဗုဒ္ဓဆိုတာ ဘယ်သူပါလဲ။ (၄) - ဗုဒ္ဓဟာ သူ့ရဲ့ကြင်ယာတော်နဲ့ သားတော်ကို ပစ်ထားခဲ့တဲ့အတွက် တာ၀န်မဲ့ရာ မရောက်ဘူးလား။ (၅) - ဗုဒ္ဓက ပရိနိဗ္ဗာန် စံသွားပြီဆိုတော့ သူက ကျွန်ုပ်တို့ကို ဘယ်လို ကူညီနိုင်ပါသလဲ။ (၆) - ဗုဒ္ဓဟာ ထာ၀ရဘုရား (God) လား။ (၇) - ဗုဒ္ဓဟာ ထာ၀ရဘုရား မဟုတ်ရင် ဘာကြောင့် သူ့ကို လူတွေက ရှိခိုးကိုးကွယ်နေကြသလဲ။ (၈) - ဗုဒ္ဓဘာသာ၀င်များဟာ ရုပ်တုကို ကိုးကွယ်ကြတယ်လို့ တချို့လူများက ပြောတာ ကြားဘူးပါတယ်။ ဟုတ်ပါသလား။ (၉) - တရုတ် ဗုဒ္ဓဘာသာ ဘုရားကျောင်းတွေ ထဲမှာ စက္ကူပိုက်ဆံတွေကို မီးရှို့တာတွေ၊ ပြီးတော့ တခြား ထူးထူးဆန်းဆန်း လုပ်ကြတာ တွေ့ကြရပါတယ်။ အဲဒါတွေကို ဘာကြောင့် လုပ်ကြပါသလဲ။ (၁၀) - ဗုဒ္ဓဘာသာ၀င်တွေ ကုသိုလ်ဖြစ် လုပ်ငန်းတွေ လုပ်ကြတာ သိပ်မကြားမိပါဘူး။ အဲဒါ ဘာကြောင့်လဲ။ (၁၁) - ဘာကြောင့် ဗုဒ္ဓဘာသာတွေ အမျိုးမျိုး ကွဲပြားနေပါသလဲ။ (၁၂) - သင်က ဗုဒ္ဓဘာသာကို အလွန် အထင်ကြီးတာပဲ။ သင်ဟာ သင့်ဘာသာတရားကို မှန်တယ်လို့ ယူဆပြီး တခြားဘာသာ အားလုံးကို မှားတယ်လို့ ယူဆပုံရတယ်။ (၁၃) - ဗုဒ္ဓဘာသာဟာ သိပ္ပံနည်း ကျပါသလား။ (၁) မေး - ဗုဒ္ဓဘာသာဆိုတာ ဘာလဲ။ ဖြေ - “ဗုဒ္ဓဘာသာ“ ဆိုတဲ့ စကားလုံးဟာ “ဗုဒ္ဓိ“ ဆိုတဲ့ စကားလုံးမှ လာတာပါ။ “ဗုဒ္ဓ“ ဆိုတာ (ကိလေသာ တည်းဟူသော အိပ်ပျော်ခြင်းမှ) “နိုးလာသူ“ လို့ အဓိပ္ပါယ်ရပါတယ်။ ဒါကြောင့် ဗုဒ္ဓဘာသာဆိုတာ နိုးကြားရေး အတွေးအမြင် (ဒဿန) ပညာပါပဲ။ ဒီဒဿနပညာကို ဂေါတမနွယ်ဖွား သိဒ္ဓတ္ထ မင်းသားကနေ ဘုရား ဖြစ်လာတဲ့ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားက စတင်ဟောပြောခဲ့ပါတယ်။ ဗုဒ္ဓရှင်တော်မြတ်ဘုရားဟာ သက်တော် ၃၅နှစ်မှာ (ကိလေသာ တည်းဟူသော အိပ်ပျော်ခြင်းမှ) နိုးလာပြီးလျှင် ဘုရားအဖြစ်သို့ ရောက်တော်မူပါသည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာဟာ နှစ်ပေါင်း ၂၅၀၀ ကျော် ကြာမြင့်ခဲ့ပြီ ဖြစ်လို့ ဗုဒ္ဓဘာသာ၀င်ပေါင်း သန်းသုံးရာကျော် ရှိနေပါပြီ။ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်း တစ်ရာလောက် အထိတော့ ဗုဒ္ဓဘာသာဟာ အရှေ့တိုင်း ဒဿနပညာရပ် တစ်ခုအဖြစ်သာ တည်ရှိခဲ့ပါတယ်။ သို့သော်လဲ ယခုအချိန်မှာ ဥရောပနှင့် အမေရိကတိုက်ရှိ နိုင်ငံပေါင်း များစွာမှာလဲ ဗုဒ္ဓဘာသာ၀င် ဦးရေတဖြည်းဖြည်း တိုးပွါးနေပါတယ်။ (၂) မေး - ဒီလိုဆိုရင် ဗုဒ္ဓဘာသာဟာ ဒဿနပညာရပ် တစ်ခုဘဲပေါ့။ ဖြေ - ဒဿနပညာဆိုတာ အင်္ဂလိပ်စကား Philosophy ကို ဘာသာပြန်ထားတာပါ။ အဘိဓာန်များ ဖွင့်ပြချက်အရ ဆိုရင် "philo"ဆိုတာ “ချစ်ခင်ခြင်း မေတ္တာ“ လို့ ဆိုလိုပါတယ်။ "sophy" ဆိုတာ “ပညာ“ လို့ အဓိပ္ပါယ် ရပါတယ်။ ဒီတော့ "Philosophy" ဆိုတာ “ပညာကို ချစ်ခင်ခြင်း“၊ သို့မဟုတ် “မေတ္တာနှင့် ပညာ“ လို့ အဓိပ္ပါယ် ရပါတယ်။ ဒီစကား နှစ်လုံးဟာ ဗုဒ္ဓဘာသာရဲ့ အဓိပ္ပါယ်ကို အပြည့်အ၀ ဖေါ်ပြနိုင်ပါတယ်။ ဗုဒ္ဓဘာသာ တရားက သဘာ၀တရားကို ကြည်လင်ပြတ်သားစွာ ကျွန်ုပ်တို့ နားလည် နိုင်ရေးအတွက် အပြည့်စုံဆုံး ဥာဏ်ပညာအရည်အသွေး တိုးတက်အောင် ကြိုးစားကြဖို့ သင်ပေးပါတယ်။ ပြီးတော့ ကျွန်ုပ်တို့ဟာ သတ္တဝါအားလုံးရဲ့ မိတ်ဆွေသဖွယ် ဖြစ်နိုင်စေရန် မေတ္တာ ကရုဏာတရား တိုးပွါးအောင် ကြိုးစားဖို့ကိုလဲ သင်ပေးပါတယ်။ ဒါကြောင့် ဗုဒ္ဓဘာသာကို အတွေးအမြင် ပညာတစ်ရပ်လို့ ဆိုနိုင်သော်လဲ သာမာန် အတွေးအမြင်ပညာ မဟုတ်ပါဘူး။ မြင့်မြတ်သော အတွေးအမြင်ပညာ (Supreme Philosophy) သာ ဖြစ်ပါတယ်။ (၃) မေး - ဗုဒ္ဓဆိုတာ ဘယ်သူပါလဲ။ ဖြေ - ခရစ်မပေါ်မီ ၅၆၃ ခုနှစ်မှာ အိန္ဒိယပြည် မြောက်ပိုင်း (ကပိလ၀တ်ပြည်) ဘုရင် သုဒ္ဓေါဓနနှင့် မိဖုရား မယ်တော်မာယာတို့မှ သားကလေးတစ်ယောက် ဖွားမြင်ပါတယ်။ ဒီမင်းသားကလေးဟာ စည်းစိမ်ဥစ္စာ ပြည့်ပြည့်စုံစုံနှင့် ကြီးပြင်းလာရသော်လဲ နောက်ဆုံးမှာ လောကီစည်းစိမ်ဥစ္စာတွေဟာ ချမ်းသာပျော်ရွှင်မှုကို မပေးနိုင်ဘူးဆိုတာ တွေ့လာရတယ်။ ဒီမင်းသားဟာ သူ့ပတ်၀န်းကျင်မှာ သူတွေ့မြင်ရတဲ့ ဆင်းရဲဒုက္ခတွေကြောင့် အကြီးအကျယ် စိတ်မချမ်းမသာဖြစ်ပြီး လူသားတို့ ချမ်းသာရေးအတွက် သော့ချက်ကိုရှာဖို့ ဆုံးဖြတ်လိုက်တယ်။ အသက်၂၉နှစ် ရှိတဲ့အခါ ဒီမင်းသားဟာ သူ့ရဲ့ကြင်ယာတော် (ယသောဓရာ)နှင့် သားတော်(ရာဟုလာ)ကို ထားခဲ့ပြီးတော့ အဲဒီခေတ်က ဘာသာရေး ဆရာကြီးများရဲ့ အထံမှာ အသိပညာ ဆည်းပူးဖို့ ထွက်လာခဲ့တယ်။ သူတို့ဟာ ဒီမင်းသားကို မြောက်မြားစွာ သင်ကြား ပေးကြသော်လဲ သူတို့ကိုယ်တိုင် ဆင်းရဲဒုက္ခရဲ့ အကြောင်းရင်း ဇာစ်မြစ်ကို မသိကြတဲ့အတွက် ဒီဆင်းရဲဒုက္ခကို ဘယ်လို ကျော်လွန်အောင် လုပ်နိုင်တယ်ဆိုတာကိုလဲ မသိကြဘူး။ သိဒ္ခတ္ထမင်းသားဟာ (ဥရုဝေလတော) မှာ ခြောက်နှစ် ကြာအောင် လေ့လာ ပွါးများ အားထုတ်ပြီးတဲ့ အခါမယ် အဝိဇ္ဇာကို ပယ်ခွါနိုင်တဲ့အတွက် (အမှန်တရားကို) ထိုးထွင်းသိမြင်သွားပါတယ်။ အဲဒီအချိန်ကစပြီး သူ့ကို “ဗုဒ္ဓ“ (ကိလေသာတည်းဟူသော အိပ်ပျော်ခြင်းမှ) “နိုးလာသူ“လို့ ခေါ်ဝေါ် သမုတ်ကြပါတယ်။ ဗုဒ္ဓရှင်တော် မြတ်ဘုရားဟာ အဲဒီအချိန်မှစပြီး ၄၅နှစ်ပတ်လုံး အိန္ဒိယပြည် မြောက်ပိုင်းမှာ သူတွေ့သိထားတဲ့ တရားတော်များကို လှည့်လည်ဟောပြော ခဲ့ပါတယ်။ (မှတ်ချက် ။ ။ ဥရုဝေလတော၌ ဒုက္ကရစရိယာ ခြောက်နှစ်ကြာ ကျင့်စဉ်က ဘုရား မဖြစ်သေးပါ။ ထိုအကျင့်မှားကို စွန့်၍ အာနာပါနစျာန် အခြေခံလျက် မဂ္ဂင်ရှစ်တန် ပွါးမှသာ ဘုရားအဖြစ်သို့ ရောက်ပါသည်။) ရှင်တော်မြတ်ဘုရားရဲ့ ကြီးမားလှတဲ့ မဟာ ကရုဏာတော်နှင့် ခန္တီတရားကြောင့် များစွာသော လူတို့ဟာ တပည့်သာ၀ကအဖြစ် ခံယူကြပါတယ်။ သက်တော် ရှစ်ဆယ် ပြည့်တော်မူတဲ့အခါ သဘာ၀အလျောက် အိုခြင်းတရား၊ နာခြင်းတရားများ ဖိစီးနှိပ်စက် ခံရသော်လဲ ချမ်းမြေ့အေးငြိမ်းလျက်ပင် နောက်ဆုံးမှာ ပရိနိဗ္ဗာန်၀င်စံတော် မူပါတယ်။) (၄) မေး - ဗုဒ္ဓဟာ သူ့ရဲ့ကြင်ယာတော်နဲ့ သားတော်ကို ပစ်ထားခဲ့တဲ့အတွက် တာ၀န်မဲ့ရာ မရောက်ဘူးလား။ ဖြေ - ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဟာ သူ့ရဲ့ ကြင်ယာတော်နဲ့ သားတော်ကို လွယ်လွယ်နဲ့ ပစ်ထားနိုင်ခဲ့တာ မဟုတ်ပါဘူး။ သူအချိန် အကြာကြီး စဉ်းစားပြီး တွန့်ဆုတ်တွန့်ဆုတ် ဖြစ်နေခဲ့ပါတယ်။ နောက်ဆုံးကျမှ သူ့မိသားစုကို ကျွေးမွေးစောင့်ရှောက် တာထက် တလောကလုံးရဲ့ အကျိုးကို ဆောင်ရွက်တာက ပိုပြီး အကျိုး ကြီးမားတယ်လို့ ဆုံးဖြတ်ပြီး ဒီလမ်းကို ရွေးချယ်လိုက်တာပါပဲ။ ကြီးမားတဲ့ မဟာကရုဏာတော်က ဗုဒ္ဓမြတ်စွာကို တလောကလုံးရဲ့ အကျိုးကို ဆောင်စေတာပါပဲ။ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာရဲ့ ကိုယ်ကျိုးစွန့်ပြီး အဆင်းရဲအပင်ပန်း ခံမှုကြောင့် တလောကလုံး ကြီးမားတဲ့ အကျိုးကို အခုတိုင် ခံစားနေကြရတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါကိုကြည့်ရင် ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဟာ တာ၀န်မမဲ့ကြောင်း ထင်ရှားပါတယ်။ ဒါဟာ အကြီးမားဆုံးသော စွန့်လွှတ်မှု ကြီးပါပဲ။ (၅) မေး - ဗုဒ္ဓက ပရိနိဗ္ဗာန် စံသွားပြီဆိုတော့ သူက ကျွန်ုပ်တို့ကို ဘယ်လို ကူညီနိုင်ပါသလဲ။ ဖြေ - လျှပ်စစ်ဓါတ်ကိုတွေ့ရှိတဲ့ မိုက်ကယ် ဖာရာဒေး ဟာ ကွယ်လွန်သွားပါပြီ။ သို့သော်လဲ သူ့ရဲ့ တွေ့ရှိချက်က ကျွန်ုပ်တို့ကို အခုတိုင် ကူညီနေပါတယ်။ ရောဂါပေါင်း များစွာကို ကုသတဲ့ ကုထုံးတွေကို တွေ့ရှိတဲ့ လူး၀စ်ပါးစ်ချား ဟာလဲ ကွယ်လွန်သွားပါပြီ။ သို့သော်လဲ သူတွေ့ရှိတဲ့ ကုထုံးတွေက အခုတိုင် အသက်ပေါင်း များစွာကို ကယ်နေဆဲပါပဲ။ ကျော်ကြားတဲ့ အနုပညာ များစွာကို တီထွင် ဖန်တီးခဲ့တဲ့ လီယိုနာဒိုဒါဗင်ချီ ဟာလဲ သေသွားပါပြီ။ သို့သော်လဲ သူဖန်တီးခဲ့တဲ့ အနုပညာတွေက လူတွေကို အခုတိုင် ပျော်ရွှင်မှု ပေးနေဆဲပါပဲ။ မြင့်မြတ်တဲ့ ပုဂ္ဂိုလ်ကြီးများနဲ့ အာဇာနည် ပုဂ္ဂိုလ်ကြီးများ ကွယ်လွန်သွားကြတာ ရာစုနှစ်ပေါင်းများစွာ ကြာသော်လဲ သူတို့အကြောင်းကို ကျွန်ုပ်တို့ ဖတ်ရှုရတဲ့အခါမှာ သူတို့လို နေထိုင် ပြုမူလိုစိတ်များ ကျွန်ုပ်တို့ သန္တာန်မှာ တဖွားဖွား ပေါ်လာပါတယ်။ ဟုတ်ပါတယ်။ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာ ပရိနိဗ္ဗာန် စံတာဟာ နှစ်ပေါင်း ၂၅၀၀ ကျော် ကြာသွားပါပြီ။ သို့သော်လဲ ရှင်တော်မြတ်ဘုရားရဲ့ တရားတော်များဟာ အခုတိုင် ကူညီနေဆဲပါပဲ။ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာရဲ့ နမူနာကောင်းတွေက လူတွေကို အခုတိုင် အားတက်စေတုန်းပါပဲ။ သူ့စကားတော်တွေက အခုတိုင် လူတွေရဲ့ ဘဝတွေကို ပြောင်းလဲစေတုန်းပါပဲ။ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာမှာသာလျှင် ပရိနိဗ္ဗာန်စံပြီးနောက် ရာစုနှစ်ပေါင်းများစွာ ကြာသည့်တိုင်အောင် ဒီလိုစွမ်းအားများ ရှိနေနိုင်တာ ဖြစ်ပါတယ်။ (၆) မေး - ဗုဒ္ဓဟာ ထာ၀ရဘုရား (God) လား။ ဖြေ - ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဟာ ထာ၀ရဘုရား မဟုတ်ပါဘူး။ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာက သူဟာ ထာ၀ရဘုရားလို့ဖြစ်စေ၊ ထာ၀ရဘုရားရဲ့ သားတော်လို့ဖြစ်စေ၊ ထာ၀ရဘုရားက လွှတ်လိုက်တဲ့ တမန်တော်လို့ဖြစ်စေ မမိန့်ကြားပါဘူး။ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဟာ အလုံးစုံ ပြည့်စုံတဲ့ လူသား တစ်ဦးပါပဲ။ ဒါကြောင့် သူ့လို ကျွန်ုပ်တို့ ကြိုးစားလျှင် ကျွန်ုပ်တို့လဲ သူ့လိုပဲ အလုံးစုံ ပြည့်စုံသူများ ဖြစ်နိုင်ကြောင်း မိန့်ကြားတော် မူပါတယ်။ (၇) မေး - ဗုဒ္ဓဟာ ထာ၀ရဘုရား မဟုတ်ရင် ဘာကြောင့် သူ့ကို လူတွေက ရှိခိုးကိုးကွယ်နေကြသလဲ။ ဖြေ - ကိုးကွယ်နည်း အမျိုးမျိုး ရှိပါတယ်။ တချို့က တစ်စုံတစ်ခုသော တန်ခိုးရှင်ဘုရား (God) ကို ကိုးကွယ်တဲ့အခါ အဲဒီဘုရားကို ချီးကျူးထောပနာ ပြုကြတယ်။ ဂုဏ်ပြုကြတယ်။ တစ်စုံတစ်ရာ ပူဇော်ပသ ကြတယ်။ ကိုယ်လိုတာကို ဘုရားဆီမှာ တောင်းကြတယ်။ အဲဒီလို လုပ်ကြတာကတော့ မိမိတို့ရဲ့ ချီးကျူးထောပနာသံကို အဲဒီဘုရားက ကြားလိမ့်မယ်လို့ ယုံကြည်လို့၊ ပူဇော်ပသ တာကို လက်ခံလိမ့်မယ်လို့ ယုံကြည်လို့၊ ဆုတောင်းတာကို ဖြည့်ဆည်းပေးလိမ့်မယ်လို့ ယုံကြည်လို့ပါပဲ။ ဗုဒ္ဓဘာသာ၀င်တွေ ကတော့ ဒီလို ကိုးကွယ် ဆည်းကပ်မှု မျိုးကို မလုပ်ကြပါဘူး။ တခြား ကိုးကွယ် ဆည်းကပ်မှုတစ်မျိုးကတော့ မိမိတို့ လေးမြတ်ကြည်ညိုတဲ့ ပုဂ္ဂိုလ် တစ်ဦးဦး သို့မဟုတ် တစ်စုံတစ်ရာကို ရိုသေသမှု ဂါရ၀ ပြုကြတယ်။ ဆရာအခန်းထဲ ၀င်လာရင် နေရာက ထ ပေးကြတယ်။ ဂုဏ်သရေရှိတဲ့ လူနဲ့တွေ့ရင်လက်ဆွဲနှုတ်ဆက်ကြတယ်။ အမျိုးသားသီချင်း တီးရင် မတ်တပ်ရပ် အလေးပြုကြတယ်။ ဒါတွေအားလုံးဟာ ရိုသေလေးစားမှုကို ပြတဲ့ အမူအရာတွေ ပါပဲ။ လေးမြတ်ကြည်ညိုမှုကို ဖေါ်ပြကြတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီလို အရိုအသေ ဂါရဝြပုပြီး ရှိခိုး ကိုးကွယ်မှုဟာ ဗုဒ္ဓဘာသာ၀င်များ ပြုလုပ်ကြတဲ့ ရှိခိုး ကိုးကွယ်မှုမျိုးပါပဲ။ တင်ပလ္လင်ခွေ ထိုင်ပြီး ရင်ခွင်ထက်မှာ လက်နှစ်ဖက်ကို ရွရွကလေးချထားတဲ့ ဗုဒ္ဓရုပ်ပွါးတော်ရဲ့ မဟာကရုဏာတော်ဖြင့် ကြည်လင် လန်းဆန်းနေတဲ့ မျက်နှာတော်ဟာ ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့ သန္တာန်မှာ ငြိမ်းအေးမှုနဲ့ မေတ္တာတရား တိုးပွါးအောင် ကြိုးစားကြဖို့ ကျွန်ုပ်တို့ကို သတိပေး နေပါတယ်။ အမွှေးတိုင်ရဲ့ အမွှေးနံ့က ကျွန်ုပ်တို့ သန္တာန်မှာ ကောင်းမှုကုသိုလ်တွေ ပျံ့နှံ့နေစေဖို့ သတိပေးနေပါတယ်။ ဆီမီးကတော့ ပညာဆီမီး တန်ဆောင် ထွန်းပြောင်စေဖို့ သတိပေးနေပါတယ်။ ကပ်လှူထားတဲ့ ပန်းများရဲ့ ညှိုးနွမ်းကြွေကျသွားတဲ့ သဘောက ကျွန်ုပ်တို့အား အနိစ္စတရားကို သတိရစေပါတယ်။ ဗုဒ္ဓရုပ်ပွါးတော်ရှေ့မှာ ဦးညွှတ်ရှိခိုးခြင်းက ကျွန်ုပ်တို့ကို တရားဓမ္မ ဟောပြောညွှန်ပြ ဆုံးမတော်မူတဲ့အတွက် ဗုဒ္ဓရှင်တော် မြတ်ဘုရားရဲ့ ဂုဏ်ကျေးဇူးတော်ကို လေးမြတ်ကော်ရော် ပူဇော်ခြင်း ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါဟာ ဗုဒ္ဓဘာသာ၀င်များရဲ့ ရှိခိုးကိုးကွယ်မှုပါပဲ။ (၈) မေး - ဗုဒ္ဓဘာသာ၀င်များဟာ ရုပ်တုကို ကိုးကွယ်ကြတယ်လို့ တချို့လူများက ပြောတာ ကြားဘူးပါတယ်။ ဟုတ်ပါသလား။ ဖြေ - ဒီလို အပြောမျိုးဟာ ဗုဒ္ဓဘာသာကို နားလည်မှားနေတဲ့ လူတွေ ပြောကြတဲ့ စကားတွေပါ။ အဘိဓာန်များကတော့ ရုပ်တုကို ထာ၀ရဘုရား(God) အဖြစ်နဲ့ ရှိခိုးကိုးကွယ်ကြတာကို ရုပ်တု ကိုးကွယ်မှု လို့ ဖွင့်ပြကြပါတယ်။ သိကြတဲ့အတိုင်းပဲ ဗုဒ္ဓဘာသာ၀င်များဟာ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာကို ထာ၀ရဘုရားတစ်ပါး(God) အနေနဲ့ ယုံကြည် သိမှတ်ကြတာ မဟုတ်ပါဘူး။ ဒီတော့ ဗုဒ္ဓဘာသာ၀င်များဟာ သစ်သားရုပ်တု၊ သံရုပ်တု၊ ကြေးရုပ်တု စသည်ကို ဘယ်မှာ ကိုးကွယ်ကြပါမလဲ။ သို့သော်လဲ တစ်ခုတော့ ရှိပါတယ်။ ဘာသာတရားတိုင်းမှာ ဘာသာ၀င်တိုင်းဟာ အယူအဆ အမျိုးမျိုးကို ဖေါ်ပြဖို့ အမှတ်လက္ခဏာ(Symbol) အမျိုးမျိုးကို အသုံးပြုကြပါတယ်။ ဥပမာ - တာအိုဘာသာမှာဆိုရင် ဆန့်ကျင်ဘက် နှစ်ခုတို့ရဲ့ ညီညွှတ် ပေါင်းစည်းမှုကို ဖေါ်ပြဖို့ရာ ယင်နဲ့ယန်(Ying -Yang) ကို အမှတ်လက္ခဏာအဖြစ် အသုံးပြုပါတယ်။ ဆစ်ဘာသာမှာ ဘာသာရေးဆိုင်ရာ ရုန်းကန်လှုပ်ရှားမှုကို ဖေါ်ပြဖို့ရာ ဓားကို အမှတ်လက္ခဏာအဖြစ် အသုံးပြုပါတယ်။ ခရစ်ယာန်ဘာသာမှာ ခရစ်တော် တည်ရှိခြင်းကို ဖေါ်ပြဖို့ရာ ငါးကို အမှတ်လက္ခဏာအဖြစ် အသုံးပြုကြတယ်။ ခရစ်တော်ရဲ့ လူသားအတွက် အသက်စွန့်လွှတ်မှုကို ဖော်ပြဖို့ရာ လက်ဝါးကပ်တိုင်ကို အမှတ်လက္ခဏာအဖြစ် အသုံးပြုပါတယ်။ ဗုဒ္ဓဘာသာမှာ လူသားတစ်ဦးရဲ့ အလုံးစုံပြီးပြည့်စုံမှုကို ဖေါ်ပြဖို့ရာ ဘုရားရုပ်တုတော်ကို အမှတ်လက္ဓဏာအဖြစ် အသုံးပြုကြပါတယ်။ ဗုဒ္ဓရုပ်တုတော်က ဗုဒ္ဓရဲ့ တရားတော်များမှာ ပါ၀င်တဲ့ လူသားနဲ့ သက်ဆိုင်တဲ့ သဘာ၀များကို ကျွန်ုပ်တို့အား သတိရစေပါတယ်။ ဗုဒ္ဓဘာသာဟာ လူသားကို ဗဟိုပြုပါတယ် ထာ၀ရဘုရား သိ ကို ဗဟိုမပြုဘူး ဆိုတဲ့ အချက်နဲ့ အလုံးစုံ ပြီးပြည့်စုံရေးနဲ့ အသိမှန် အမြင်မှန် ရရေးအတွက် ဗဟိဒ္ဓသန္တာန်ကို မကြည့်ရဘူး၊အဇ္ဈတ္တသန္တာန်ကိုသာ ကြည့်ရမယ်ဆိုတဲ့ အချက်ကိုလဲ ကျွန်ုပ်တို့အား သတိရစေပါတယ်။ ဒါကြောင့် ဗုဒ္ဓဘာသာ၀င်တွေဟာ ရုပ်တုကို ရှိခိုးကိုးကွယ်တယ်ဆိုတဲ့ စွပ်စွဲပြောဆိုချက် တွေဟာ မမှန်ပါဘူး။ (၉) မေး - တရုတ် ဗုဒ္ဓဘာသာ ဘုရားကျောင်းတွေ ထဲမှာ စက္ကူပိုက်ဆံတွေကို မီးရှို့တာတွေ၊ ပြီးတော့ တခြား ထူးထူးဆန်းဆန်း လုပ်ကြတာ တွေ့ကြရပါတယ်။ အဲဒါတွေကို ဘာကြောင့် လုပ်ကြပါသလဲ။ ဖြေ - ကျွန်ုပ်တို့ဟာ ကျွန်ုပ်တို့ နားမလည်တဲ့ အရာများကို တွေ့ရတဲ့အခါ အဲဒါတွေကို ကျွန်ုပ်တို့အတွက် ထူးဆန်းနေတတ်ပါတယ်။ အဲဒီလိုဟာတွေကို အထူးအဆန်း တွေပဲလို့ အမှတ်တမဲ့ ဘာသိဘာသာ မနေပဲ အဲဒါတွေရဲ့ အဓိပ္ပါယ်တွေကို ရှာဖွေဖို့ ကြိုးစားသင့်ကြပါတယ်။ မှန်ပါတယ်၊ တစ်ခါတစ်ရံမှာ ဗုဒ္ဓဘာသာ၀င်တွေ လိုက်နာ လုပ်ဆောင်နေကြတာတွေဟာ ဗုဒ္ဓတရားတော်မှာ အခြေမခံပဲ နားလည်မှားမှုနဲ့ အများယုံကြည် လက်ခံထားတဲ့ အစွဲအလမ်းပေါ်မှာ အခြေခံထားတာ တွေ့ရတတ်ပါတယ်။ ဒီလိုကိစ္စတွေဟာ ဗုဒ္ဓဘာသာ တစ်ခုတည်းမှာသာ မဟုတ်ပါဘူး။ ဘာသာတိုင်းမှာပဲ ရံဖန်ရံခါ တွေ့ရတတ်ပါတယ်။ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာ တရားတော်များကို ရှင်းလင်းပြတ်သားစွာ အသေးစိတ် ဟောပြတော်မူပါတယ်။ အဲဒါကိုမှ ပြည့်ပြည့်စုံစုံ နားမလည်ရင်တော့ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာကို အပြစ်ဆိုလို့ မဖြစ်နိုင်ပါဘူး။ ဒါနဲ့ပတ်သက်လို့ မှတ်သားဖွယ် အဆုံးအမ တစ်ခုကတော့ “ရောဂါဝေဒနာ ခံစားနေရသော လူတစ်ယောက်သည် ဆေးဆရာအထံမှ ဆေးကုသမှု ခံယူဖို့ လွယ်ကူပါလျက်နဲ့ ကုသမှု မခံယူလျှင် ဆေးဆရာ၏ အပြစ်မဟုတ်ပေ။ ထို့အတူပင် ကိလေသာရောဂါ အဖိစီး အနှိပ်စက်ခံနေရသူသည် မြတ်စွာဘုရား၏ တရားတော်များ ရှိနေပါလျက်နဲ့ တရားဆေးဖြင့် မကုစားလျှင် မြတ်စွာဘုရား၏ အပြစ်မဟုတ်ပေ။” ဗုဒ္ဓဘာသာကိုပဲဖြစ်စေ၊ တခြား ဘာသာတရားကိုပဲဖြစ်စေ အဲဒီဘာသာတရားအကြောင်း ကောင်းကောင်း နားမလည်သူများက အမှား၊ အမှန်၊ အဆိုး၊ အကောင်းကို မဆုံးဖြတ်သင့်ပါဘူး။ (၁၀) မေး - ဗုဒ္ဓဘာသာ၀င်တွေ ကုသိုလ်ဖြစ် လုပ်ငန်းတွေ လုပ်ကြတာ သိပ်မကြားမိပါဘူး။ အဲဒါ ဘာကြောင့်လဲ။ ဖြေ - ဗုဒ္ဓဘာသာ၀င်တွေလဲ ကုသိုလ်ဖြစ် လုပ်ငန်းတွေ လုပ်ကြပါတယ်။ သင်မကြားမိတာကတော့ ဗုဒ္ဓ ဘာသာ၀င်များဟာ သူတို့လုပ်တဲ့ ကုသိုလ်ကောင်းမှုတွေ အကြောင်းကို ဝါကြွားပြောဆိုဖို့ မလိုဘူးလို့ ယူဆထားကြလို့ ဖြစ်ပါလိမ့်မယ်။ နှစ်ပေါင်းတော်တော်ကြာဆီက ဂျပန် ဗုဒ္ဓဘာသာ ခေါင်းဆောင် တစ်ယောက်ဖြစ်တဲ့ နစ်ခိုနိရဝါနို ဟာ ဘာသာတရားအားလုံး ပေါင်စည်းညီညွတ်မှု တိုးတက်ရေးကို လုပ်ဆောင်တဲ့အတွက် (Templeton Prize) တင်ပယ်လ်တန်ဆုကို ရရှိပါတယ်။ အလားတူပဲ ထိုင်းဗုဒ္ဓဘာသာ ဘုန်းတော်ကြီး တစ်ပါးဟာ မူးယစ်ဆေး စွဲသူများကို ကုသရာမှာ ထူးချွန်တဲ့အတွက် မက်ဆေးဆေး ဆုကို ရရှိခဲ့ပါတယ်။ ၁၉၈၇ ခုနှစ်တုန်းကလဲ အရှင် ကန္တယပိ၀တ် ဆိုတဲ့ ထိုင်းဘုန်းကြီးတစ်ပါးဟာ ကျေးလက် တောရွာများမှာရှိတဲ့ အခြေအနေမဲ့ ကလေးများကို နှစ်ပေါင်းများစွာကြာအောင် ပြုစု စောင့်ရှောက်ခဲ့တဲ့ အတွက် ]နော်ဝေ ကလေးများ၏ ငြိမ်းချမ်းရေးဆု} ကို ရရှိခဲ့ပါတယ်။ အနောက်တိုင်း ဗုဒ္ဓဘာသာအဖွဲ့ (Western Buddhist Order) ဟာ အိန္ဒိယပြည်မှာ ဆင်းရဲသားများ အတွက် ကြီးမားကျယ်ပြန့်တဲ့ လူမှုရေး လုပ်ငန်းတွေကို လုပ်ဆောင်နေပါတယ်။ စာသင်ကျောင်းတွေ၊ ကလေးပြုစု စောင့်ရှောက်ရေး ဌာနတွေ၊ ဆေးပေးခန်းတွေ၊ တနိုင် စက်မှုလုပ်ငန်း အသေးစားတွေ တည်ထောင်ပြီး ပြုစု ပျိုးထောင်ပေးနေပါတယ်။ ဗုဒ္ဓဘာသာ၀င်များဟာ တခြား ဘာသာ၀င်များလိုပဲ သူတစ်ပါးကို အကူအညီ ပေးရတာဟာ သူတို့ရဲ့ ဘာသာတရား လိုက်နာကျင့်ကြံမှုကို ဖေါ်ပြတာပဲလို့ သိမြင်မှတ်ယူကြပါတယ်။ သို့သော်လဲ ဒါတွေကို ကိုယ့်ကိုယ်ကို မထင်ပေါ်စေပဲ တိုးတိုးတိတ်တိတ်ပဲ လုပ်သင့်တယ်လို့ ယုံကြည်ကြပါတယ်။ ဒါကြောင့် သူတို့ရဲ့ ကုသိုလ်ဖြစ်လုပ်ငန်းတွေ အကြောင်းကို သင် သိပ်မကြားရတာ ဖြစ်ပါလိမ့်မယ်။ (၁၁) မေး - ဘာကြောင့် ဗုဒ္ဓဘာသာတွေ အမျိုးမျိုး ကွဲပြားနေပါသလဲ။ ဖြေ - လူတွေ စားသုံးကြတဲ့ သကြားတွေလဲ အမျိုးမျိုး ရှိကြတာ မဟုတ်လား။ သကြားဖြူ၊ သကြားညို၊ ကျောက်သကြား၊ သကြားရည်၊ ရေခဲသကြား စသည် အမျိုးမျိုး ရှိကြတာပဲ။ သို့သော်လဲ အားလုံးဟာ သကြားချည်းပဲ ပြီးတော့ သကြားတိုင်းဟာ ချိုကြတာချည်းပဲ။ မချိုတဲ့ သကြားရယ်လို့ မရှိဘူး။ ဒီလို သကြားအမျိုးမျိုးအစားစား ထုတ်ကြတာက သူတို့ကို သုံးစွဲပုံ သုံးစွဲနည်း အမျိုးမျိုး ရှိကြလို့ပါပဲ။ ဗုဒ္ဓဘာသာလဲ ထို့အတူပါပဲ။ ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာ၊ စျင် ဗုဒ္ဓဘာသာ၊ အမိတာဘာ ဗုဒ္ဓဘာသာ၊ ယောဂါစာရ ဗုဒ္ဓဘာသာ၊ ၀ဇီရယာန ဗုဒ္ဓဘာသာ စသည်ဖြင့် ကွဲပြားနေကြသော်လဲ အနှစ်သာရအားဖြင့် အတူတူပါပဲ။ အဲဒီ အနှစ်သာရက ဘာလဲဆိုတော့ ကိလေသာမှ လွတ်မြောက်ခြင်း၊ ဆင်းရဲမှ လွတ်မြောက်ခြင်းဆိုတဲ့ အနှစ်သာရပါပဲ။ ဗုဒ္ဓဘာသာဟာ သူဖြစ်ပေါ်ရာ ယဉ်ကျေးမှု အမျိုးမျိုးနဲ့ ဟပ်မိအောင် အသွင် အမျိုးမျိုးနဲ့ ဖွံ့ဖြိုး တိုးတက်လာခဲ့ပါတယ်။ အသစ်ဖြစ်တဲ့ မျိုးဆက် အသီးသီးနဲ့ ကိုက်ညီအောင် ရာစုနှစ်များ တလျောက်မှာ ဗုဒ္ဓဘာသာကို ပြန်ပြီး အဓိပ္ပါယ် ဖွင့်ဆိုကြပါတယ်။ ပြင်ပ ပုံပန်းသဏ္ဌာန် အနေနဲ့ အမျိုးမျိုး ကွဲပြားနေတယ်လို့ ထင်ရသော်လဲ အားလုံးရဲ့ ဗဟိုချက်မ အနှစ်သာရကတော့ သစ္စာလေးပါး မဂ္ဂင်ရှစ်ပါးပါပဲ။ ဗုဒ္ဓဘာသာ အပါအ၀င် ဘာသာကြီးများ အားလုံးဟာ ဂိုဏ်း အမျိုးမျိုး ကွဲခဲ့ကြပါတယ်။ သို့သော်လဲ ဗုဒ္ဓဘာသာ ဂိုဏ်းအမျိုးမျိုးဟာ အချင်းချင်း ဘယ်တော့မှ စစ်ပွဲတွေ မဆင်နွှဲခဲ့ကြပါဘူး။ သူတို့ဟာ အချင်းချင်း ဘယ်တော့မှ ရန်မပွါး ခဲ့ကြပါဘူး။ ခုခေတ်မှာဆိုရင် ဂိုဏ်းတစ်ဂိုဏ်းရဲ့ ကျောင်းကန်ဘုရားကို တစ်ခြား ဂိုဏ်းတစ်ခုက သွားရောက်ပြီး အတူတကွ ဘုရား၀တ်ပြုကြပါတယ်။ တခြားဘာသာရေး လောကမှာ တကယ်တော့ အလွန်ရှားပါတယ်။ (၁၂) မေး - သင်က ဗုဒ္ဓဘာသာကို အလွန် အထင်ကြီးတာပဲ။ သင်ဟာ သင့်ဘာသာတရားကို မှန်တယ်လို့ ယူဆပြီး တခြားဘာသာ အားလုံးကို မှားတယ်လို့ ယူဆပုံရတယ်။ ဖြေ - ဗုဒ္ဓမြတ်စွာရဲ့ တရားတော်များကို နားလည် သဘောပေါက်တဲ့ ဗုဒ္ဓဘာသာ၀င် မည်သူမဆို တခြား ဘာသာတရား မှားတယ်လို့ မထင်ကြပါဘူး။ တခြားဘာသာတရားများကို ပွင့်ပွင့်လင်းလင်း ဝေဖန်စစ်ဆေးဖို့ရာ စစ်မှန်တဲ့ လုံ့လဝီရိယကို ပြုသူမှန်သမျှ ဘယ်သူမှ အဲဒီလို မထင်ကြပါဘူး။ ဘာသာတရား အမျိုးမျိုးကို လေ့လာတဲ့ အခါမှာ ပထမဆုံး သတိပြုမိတာကတော့ ဒီဘာသာတရား တွေဟာ အချင်းချင်း ဘယ်လောက်များများ တူညီကြတယ် ဆိုတဲ့ အချက်ပါပဲ။ အားလုံးသော ဘာသာတရားများက လူသားရဲ့ လက်ရှိ အခြေအနေဟာ ကျေနပ်ဖွယ် မရှိဘူးလို့ ၀န်ခံကြတာပါပဲ။ လူသားရဲ့ အခြေအနေ တိုးတက်လိုရင် စိတ်နေစိတ်ထား အပြုအမူ ပြောင်းလဲဖို့ လိုအပ်တယ်လို့ အားလုံးယုံကြည်ကြပါတယ်။ ဘာသာတရား အားလုံးဟာ မေတ္တာ၊ ကရုဏာ၊ ပေးကမ်းလှူဒါန်းခြင်း၊ လူမှုရေး၊ တာ၀န်၀တ်တရားများ ဆောင်ရွက်ခြင်း စတဲ့ ကျင့်၀တ်များကို သင်ကြားပေးကြပါတယ်။ ဒီဘာသာတရား အားလုံးက အဆုံးစွန် ပြည့်စုံတဲ့ သဘောတစ်ခုဟာ ပုံသဏ္ဌာန် အမျိုးမျိုးနဲ့ ရှိတယ်ဆိုတာ လက်ခံကြပါတယ်။ ဘာသာတရားများက ဒီ လုံး၀အုပ်စုံ ပြည့်စုံတဲ့ သဘာ၀ကို ဘာသာစကား အမျိုးမျိုး၊ နာမည်အမျိုးမျိုး၊ အမှတ်အသား အမျိုးမျိုးနဲ့ ရှင်းလင်း ဖေါ်ပြကြပါတယ်။ အရာရာကို တစ်ဘက်သက် ရှုမြင်သုံးသပ်တဲ့နည်းကို အမြင်ကျဉ်းစွာ တွယ်ကပ်ထားကြတဲ့ အခါမှာသာ သည်းမခံနိုင်မှု၊ မာနတရားနဲ့ ကိုယ်သာမှန် စိတ်ထားတွေ ဖြစ်ပွါးပေါ်ပေါက် လာတတ်ပါတယ်။ စဉ်းစားကြည့်ပါ။ အင်္ဂလိပ်၊ ပြင်သစ်၊ တရုတ်၊ အင်ဒိုနီးရှား၊ လူ ၄ ဦး ကော်ဖီပန်းကန် တစ်လုံးကို ကြည့်ကြတယ် ဆိုပါစို့။ အဲဒီပန်းကန်ကို အင်္ဂလိပ်က Cup လို့ခေါ်တယ်။ ပြင်သစ်က Tasse လို့ခေါ်တယ်။ တရုတ်က Pei ၊ အင်ဒိုနီးရှားက cawan လို့ခေါ်တယ်။ အဲဒါ သူ့အခေါ်မှန်တယ်၊ တစ်ခြားလူ့အခေါ် မှားတယ်လို့ ကိုယ့်အဘိဓာန် ကိုယ် ကိုးကားပြီး အကြောက်အကန် ငြင်းခုံးနေကြပါရော။ အဲဒီအခိုက်မှာ ဗုဒ္ဓဘာသာ၀င်တစ်ဦး ရောက်လာပြီး ဘာမှပြောမနေဘဲ ကော်ဖီပန်းကန်ကို ကောက်ယူပြီး မော့သောက်ပြစ်လိုက်ပါတယ်။ ပြီးတော့မှ သူက ဟိုလူလေးယောက်ကို ပြောလိုက်တယ်။ ဒီပန်းကန်ကို ဘယ်လိုပဲ မိတ်ဆွေတို့ခေါ်ခေါ် လိုရင်းက ဒါကို ကော်ဖီသောက်ဖို့ အသုံးပြုတာပါပဲ၊ ငြင်းခုံနေလို့ ဘာအကျိုးရှိမလဲ၊ သောက်ဖို့ပန်းကန်ကို သောက်လိုက်မှ အမောပြေပြီး လန်းဆန်းလာမှာပေါ့၊ အဲဒါ လိုရင်းပဲ။ ဒါဟာ ဘာသာတရားများအပါ် ဗုဒ္ဓဘာသာက မြင်တဲ့ အမြင်၊ ထားတဲ့ စိတ်ထားပါပဲ။ (၁၃) မေး - ဗုဒ္ဓဘာသာဟာ သိပ္ပံနည်း ကျပါသလား။ ဖြေ - ဒီအမေးကို မဖြေမီ သိပ္ပံ ဆိုတဲ့ စကားလုံးရဲ့ အဓိပ္ပါယ်ကို ရှာကြည့်တာ အကောင်းဆုံး ဖြစ်ပါလိမ့်မယ်။ အဘိဓာန်များက ဒီလိုဖွင့်ပြကြပါတယ်။ "သိပ္ပံ" ဆိုတာ တကယ်ဖြစ်နေတဲ့ သဘာ၀တစ်ခုကို လက်တွေ့မျက်မြင် ကြည့်ရှုခြင်းနှင့် စမ်းသပ်ခြင်းတို့အပေါ် အခြေခံပြီး စနစ်တစ်ခု ဖော်ထုတ်တဲ့ပညာ၊ တိတိကျကျ လေ့လာစမ်းသပ် သိရှိထားတဲ့ အရာတစ်ခုနဲ့ ပတ်သက်လို့ သဘာ၀ကျတဲ့ နည်းလမ်း ဥပဒေသများ သတ်မှတ်ဖေါ်ပြတဲ့ ပညာပါပဲ။ အဲဒီပညာရဲ့ အစိတ်အပိုင်း တစ်ခုခုလဲ သိပ္ပံပါပဲ။ ဗုဒ္ဓဘာသာမှာ ဒီဖွင့်ဆိုချက်နဲ့ မကိုက်ညီတဲ့ အချက်အလက်များ ရှိကောင်း ရှိနိုင်ပါတယ်။ သို့သော်လဲ ဗုဒ္ဓဘာသာရဲ့ လိုရင်း တရားဖြစ်တဲ့ သစ္စာလေးပါးကတော့ သေသေချာချာ ကိုက်ညီပါတယ်။ ပထမဆုံး အမှန်တရားက ဒုက္ခသစ္စာပါ။ ဒီမှာ ဆင်းရဲခြင်းဆိုတာ ကိုယ်တိုင်တွေ့သိ ခံစားရတဲ့ အရာပါ။ သူ့ကို အဓိပ္ပါယ် သတ်မှတ်လို့လဲ ရပါတယ်။ လက်တွေ့ ခံစားသိမြင်လို့လဲ ရပါတယ်။ ဒုတိယ အမှန်တရားက သမုဒယသစ္စာပါ။ လိုချင်တပ်မက်မှု တဏှာကို ဆိုလိုပါတယ်။ ဆင်းရဲဒုက္ခကို ဖြစ်ပေါ်စေတဲ့ အကြောင်းဖြစ်တဲ့ ဒီတဏှာဟာလဲ ကိုယ်တိုင် တွေ့သိ ခံစားရတဲ့ အရာပါ။ အဓိပ္ပါယ် သတ်မှတ်လို့လဲ ရတယ်။ လက်တွေ့ ခံစား သိမြင်လို့လဲ ရပါတယ်။ ဒီဒုက္ခနဲ့ ဒုက္ခရဲ့ အကြောင်းတရား အမှန်ကို ဒဿနပညာဆိုင်ရာ စကားလုံးတွေနဲ့ ရှင်းပြဖို့ မလိုပါဘူး။ ကိုယ်တွေ့ ခံစားသိမြင်ရတဲ့ အရာတွေပါ။ တတိယ အမှန်တရားကတော့ နိရောဓသစ္စာပါ။ ဆင်းရဲကုန်ဆုံးတဲ့သဘော၊ ဆင်းရဲငြိမ်းတဲ့သဘောပါ။ ဒီသဘောကို အနန္တ တန်ခိုးရှင်ဆိုသူ တစ်ဦးဦးကို အားကိုးလို့ မရပါဘူး။ ယုံကြည်ရုံမျှ ဆုတောင်ရုံမျှနဲ့လဲ မရနိုင်ပါဘူး။ ဆင်းရဲဒုက္ခရဲ့ အကြောင်းတရားကို ပယ်သတ်နိုင်မှပါ ။ Credit - Original Uploader Nibbana ဗုဒ်ဓဘာသာကိုအဖကြျသဘောနဲ့မေးခှနျးတှမေေးလာခဲ့ရငျ ပွနျလညျဖွကွေားနိုငျရနျအတှကျ ဒီပိုဈ့ကိုထပျဆငျ့မြှဝပေေးလိုကျပါတယျ . . . (၁) - ဗုဒ်ဓဘာသာဆိုတာ ဘာလဲ။ (၂) - ဒီလိုဆိုရငျ ဗုဒ်ဓဘာသာဟာ ဒူနပညာရပျ တဈခုဘဲပေါ့။ (၃) - ဗုဒ်ဓဆိုတာ ဘယျသူပါလဲ။ (၄) - ဗုဒ်ဓဟာ သူ့ရဲ့ကွငျယာတောျနဲ့ သားတောျကို ပဈထားခဲ့တဲ့အတှကျ တာ၀နျမဲ့ရာ မရောကျဘူးလား။ (၅) - ဗုဒ်ဓက ပရိနိဗ်ဗာနျ စံသှားပွီဆိုတော့ သူက ကြှနျုပျတို့ကို ဘယျလို ကူညီနိုငျပါသလဲ။ (၆) - ဗုဒ်ဓဟာ ထာ၀ရဘုရား (God) လား။ (၇) - ဗုဒ်ဓဟာ ထာ၀ရဘုရား မဟုတျရငျ ဘာကွောငျ့ သူ့ကို လူတှကေ ရှိခိုးကိုးကှယျနကွေသလဲ။ (၈) - ဗုဒ်ဓဘာသာ၀ငျမြားဟာ ရုပျတုကို ကိုးကှယျကွတယျလို့ တခြို့လူမြားက ပွောတာ ကွားဘူးပါတယျ။ ဟုတျပါသလား။ (၉) - တရုတျ ဗုဒ်ဓဘာသာ ဘုရားကြောငျးတှေ ထဲမှာ စက်ကူပိုကျဆံတှကေို မီးရှို့တာတှေ၊ ပွီးတော့ တခွား ထူးထူးဆနျးဆနျး လုပျကွတာ တှေ့ကွရပါတယျ။ အဲဒါတှကေို ဘာကွောငျ့ လုပျကွပါသလဲ။ (၁၀) - ဗုဒ်ဓဘာသာ၀ငျတှေ ကုသိုလျဖွဈ လုပျငနျးတှေ လုပျကွတာ သိပျမကွားမိပါဘူး။ အဲဒါ ဘာကွောငျ့လဲ။ (၁၁) - ဘာကွောငျ့ ဗုဒ်ဓဘာသာတှေ အမြိုးမြိုး ကှဲပွားနပေါသလဲ။ (၁၂) - သငျက ဗုဒ်ဓဘာသာကို အလှနျ အထငျကွီးတာပဲ။ သငျဟာ သငျ့ဘာသာတရားကို မှနျတယျလို့ ယူဆပွီး တခွားဘာသာ အားလုံးကို မှားတယျလို့ ယူဆပုံရတယျ။ (၁၃) - ဗုဒ်ဓဘာသာဟာ သိပ်ပံနညျး ကပြါသလား။ (၁) မေး - ဗုဒ်ဓဘာသာဆိုတာ ဘာလဲ။ ဖွေ - “ဗုဒ်ဓဘာသာ“ ဆိုတဲ့ စကားလုံးဟာ “ဗုဒ်ဓိ“ ဆိုတဲ့ စကားလုံးမှ လာတာပါ။ “ဗုဒ်ဓ“ ဆိုတာ (ကိလသော တညျးဟူသော အိပျပြောျခွငျးမှ) “နိုးလာသူ“ လို့ အဓိပ်ပါယျရပါတယျ။ ဒါကွောငျ့ ဗုဒ်ဓဘာသာဆိုတာ နိုးကွားရေး အတှေးအမွငျ (ဒူန) ပညာပါပဲ။ ဒီဒူနပညာကို ဂေါတမနှယျဖှား သိဒ်ဓတ်ထ မငျးသားကနေ ဘုရား ဖွဈလာတဲ့ ဗုဒ်ဓမွတျစှာဘုရားက စတငျဟောပွောခဲ့ပါတယျ။ ဗုဒ်ဓရှငျတောျမွတျဘုရားဟာ သကျတောျ ၃၅နှဈမှာ (ကိလသော တညျးဟူသော အိပျပြောျခွငျးမှ) နိုးလာပွီးလြှငျ ဘုရားအဖွဈသို့ ရောကျတောျမူပါသညျ။ ဗုဒ်ဓဘာသာဟာ နှဈပေါငျး ၂၅၀၀ ကြောျ ကွာမွငျ့ခဲ့ပွီ ဖွဈလို့ ဗုဒ်ဓဘာသာ၀ငျပေါငျး သနျးသုံးရာကြောျ ရှိနပေါပွီ။ လှနျခဲ့တဲ့ နှဈပေါငျး တဈရာလောကျ အထိတော့ ဗုဒ်ဓဘာသာဟာ အရှေ့တိုငျး ဒူနပညာရပျ တဈခုအဖွဈသာ တညျရှိခဲ့ပါတယျ။ သို့သောျလဲ ယခုအခြိနျမှာ ဥရောပနှငျ့ အမရေိကတိုကျရှိ နိုငျငံပေါငျး မြားစှာမှာလဲ ဗုဒ်ဓဘာသာ၀ငျ ဦးရတေဖွညျးဖွညျး တိုးပှါးနပေါတယျ။ (၂) မေး - ဒီလိုဆိုရငျ ဗုဒ်ဓဘာသာဟာ ဒူနပညာရပျ တဈခုဘဲပေါ့။ ဖွေ - ဒူနပညာဆိုတာ အငျ်ဂလိပျစကား Philosophy ကို ဘာသာပွနျထားတာပါ။ အဘိဓာနျမြား ဖှငျ့ပွခကြျအရ ဆိုရငျ "philo"ဆိုတာ “ခစြျခငျခွငျး မတေ်တာ“ လို့ ဆိုလိုပါတယျ။ "sophy" ဆိုတာ “ပညာ“ လို့ အဓိပ်ပါယျ ရပါတယျ။ ဒီတော့ "Philosophy" ဆိုတာ “ပညာကို ခစြျခငျခွငျး“၊ သို့မဟုတျ “မတေ်တာနှငျ့ ပညာ“ လို့ အဓိပ်ပါယျ ရပါတယျ။ ဒီစကား နှဈလုံးဟာ ဗုဒ်ဓဘာသာရဲ့ အဓိပ်ပါယျကို အပွညျ့အ၀ ဖေါျပွနိုငျပါတယျ။ ဗုဒ်ဓဘာသာ တရားက သဘာ၀တရားကို ကွညျလငျပွတျသားစှာ ကြှနျုပျတို့ နားလညျ နိုငျရေးအတှကျ အပွညျ့စုံဆုံး ဉာဏျပညာအရညျအသှေး တိုးတကျအောငျ ကွိုးစားကွဖို့ သငျပေးပါတယျ။ ပွီးတော့ ကြှနျုပျတို့ဟာ သတ်တဝါအားလုံးရဲ့ မိတျဆှသေဖှယျ ဖွဈနိုငျစရေနျ မတေ်တာ ကရုဏာတရား တိုးပှါးအောငျ ကွိုးစားဖို့ကိုလဲ သငျပေးပါတယျ။ ဒါကွောငျ့ ဗုဒ်ဓဘာသာကို အတှေးအမွငျ ပညာတဈရပျလို့ ဆိုနိုငျသောျလဲ သာမာနျ အတှေးအမွငျပညာ မဟုတျပါဘူး။ မွငျ့မွတျသော အတှေးအမွငျပညာ (Supreme Philosophy) သာ ဖွဈပါတယျ။ (၃) မေး - ဗုဒ်ဓဆိုတာ ဘယျသူပါလဲ။ ဖွေ - ခရဈမပေါျမီ ၅၆၃ ခုနှဈမှာ အိန်ဒိယပွညျ မွောကျပိုငျး (ကပိလ၀တျပွညျ) ဘုရငျ သုဒ်ဓေါဓနနှငျ့ မိဖုရား မယျတောျမာယာတို့မှ သားကလေးတဈယောကျ ဖှားမွငျပါတယျ။ ဒီမငျးသားကလေးဟာ စညျးစိမျဥစ်စာ ပွညျ့ပွညျ့စုံစုံနှငျ့ ကွီးပွငျးလာရသောျလဲ နောကျဆုံးမှာ လောကီစညျးစိမျဥစ်စာတှဟော ခမြျးသာပြောျရှှငျမှုကို မပေးနိုငျဘူးဆိုတာ တှေ့လာရတယျ။ ဒီမငျးသားဟာ သူ့ပတျ၀နျးကငြျမှာ သူတှေ့မွငျရတဲ့ ဆငျးရဲဒုက်ခတှကွေောငျ့ အကွီးအကယြျ စိတျမခမြျးမသာဖွဈပွီး လူသားတို့ ခမြျးသာရေးအတှကျ သော့ခကြျကိုရှာဖို့ ဆုံးဖွတျလိုကျတယျ။ အသကျ၂၉နှဈ ရှိတဲ့အခါ ဒီမငျးသားဟာ သူ့ရဲ့ကွငျယာတောျ (ယသောဓရာ)နှငျ့ သားတောျ(ရာဟုလာ)ကို ထားခဲ့ပွီးတော့ အဲဒီခတျေက ဘာသာရေး ဆရာကွီးမြားရဲ့ အထံမှာ အသိပညာ ဆညျးပူးဖို့ ထှကျလာခဲ့တယျ။ သူတို့ဟာ ဒီမငျးသားကို မွောကျမွားစှာ သငျကွား ပေးကွသောျလဲ သူတို့ကိုယျတိုငျ ဆငျးရဲဒုက်ခရဲ့ အကွောငျးရငျး ဇာဈမွဈကို မသိကွတဲ့အတှကျ ဒီဆငျးရဲဒုက်ခကို ဘယျလို ကြောျလှနျအောငျ လုပျနိုငျတယျဆိုတာကိုလဲ မသိကွဘူး။ သိဒ်ခတ်ထမငျးသားဟာ (ဥရုဝလေတော) မှာ ခွောကျနှဈ ကွာအောငျ လေ့လာ ပှါးမြား အားထုတျပွီးတဲ့ အခါမယျ အဝိဇ်ဇာကို ပယျခှါနိုငျတဲ့အတှကျ (အမှနျတရားကို) ထိုးထှငျးသိမွငျသှားပါတယျ။ အဲဒီအခြိနျကစပွီး သူ့ကို “ဗုဒ်ဓ“ (ကိလသောတညျးဟူသော အိပျပြောျခွငျးမှ) “နိုးလာသူ“လို့ ခေါျဝေါျ သမုတျကွပါတယျ။ ဗုဒ်ဓရှငျတောျ မွတျဘုရားဟာ အဲဒီအခြိနျမှစပွီး ၄၅နှဈပတျလုံး အိန်ဒိယပွညျ မွောကျပိုငျးမှာ သူတှေ့သိထားတဲ့ တရားတောျမြားကို လှညျ့လညျဟောပွော ခဲ့ပါတယျ။ (မှတျခကြျ ။ ။ ဥရုဝလေတော၌ ဒုက်ကရစရိယာ ခွောကျနှဈကွာ ကငြျ့စဉျက ဘုရား မဖွဈသေးပါ။ ထိုအကငြျ့မှားကို စှနျ့၍ အာနာပါနစြာနျ အခွခေံလကြျ မဂ်ဂငျရှဈတနျ ပှါးမှသာ ဘုရားအဖွဈသို့ ရောကျပါသညျ။) ရှငျတောျမွတျဘုရားရဲ့ ကွီးမားလှတဲ့ မဟာ ကရုဏာတောျနှငျ့ ခန်တီတရားကွောငျ့ မြားစှာသော လူတို့ဟာ တပညျ့သာ၀ကအဖွဈ ခံယူကွပါတယျ။ သကျတောျ ရှဈဆယျ ပွညျ့တောျမူတဲ့အခါ သဘာ၀အလြောကျ အိုခွငျးတရား၊ နာခွငျးတရားမြား ဖိစီးနှိပျစကျ ခံရသောျလဲ ခမြျးမွေ့အေးငွိမျးလကြျပငျ နောကျဆုံးမှာ ပရိနိဗ်ဗာနျ၀ငျစံတောျ မူပါတယျ။) (၄) မေး - ဗုဒ်ဓဟာ သူ့ရဲ့ကွငျယာတောျနဲ့ သားတောျကို ပဈထားခဲ့တဲ့အတှကျ တာ၀နျမဲ့ရာ မရောကျဘူးလား။ ဖွေ - ဗုဒ်ဓမွတျစှာဟာ သူ့ရဲ့ ကွငျယာတောျနဲ့ သားတောျကို လှယျလှယျနဲ့ ပဈထားနိုငျခဲ့တာ မဟုတျပါဘူး။ သူအခြိနျ အကွာကွီး စဉျးစားပွီး တှနျ့ဆုတျတှနျ့ဆုတျ ဖွဈနခေဲ့ပါတယျ။ နောကျဆုံးကမြှ သူ့မိသားစုကို ကြှေးမှေးစောငျ့ရှောကျ တာထကျ တလောကလုံးရဲ့ အကြိုးကို ဆောငျရှကျတာက ပိုပွီး အကြိုး ကွီးမားတယျလို့ ဆုံးဖွတျပွီး ဒီလမျးကို ရှေးခယြျလိုကျတာပါပဲ။ ကွီးမားတဲ့ မဟာကရုဏာတောျက ဗုဒ်ဓမွတျစှာကို တလောကလုံးရဲ့ အကြိုးကို ဆောငျစတောပါပဲ။ ဗုဒ်ဓမွတျစှာရဲ့ ကိုယျကြိုးစှနျ့ပွီး အဆငျးရဲအပငျပနျး ခံမှုကွောငျ့ တလောကလုံး ကွီးမားတဲ့ အကြိုးကို အခုတိုငျ ခံစားနကွေရတာ ဖွဈပါတယျ။ ဒါကိုကွညျ့ရငျ ဗုဒ်ဓမွတျစှာဟာ တာ၀နျမမဲ့ကွောငျး ထငျရှားပါတယျ။ ဒါဟာ အကွီးမားဆုံးသော စှနျ့လှှတျမှု ကွီးပါပဲ။ (၅) မေး - ဗုဒ်ဓက ပရိနိဗ်ဗာနျ စံသှားပွီဆိုတော့ သူက ကြှနျုပျတို့ကို ဘယျလို ကူညီနိုငျပါသလဲ။ ဖွေ - လြှပျစဈဓါတျကိုတှေ့ရှိတဲ့ မိုကျကယျ ဖာရာဒေး ဟာ ကှယျလှနျသှားပါပွီ။ သို့သောျလဲ သူ့ရဲ့ တှေ့ရှိခကြျက ကြှနျုပျတို့ကို အခုတိုငျ ကူညီနပေါတယျ။ ရောဂါပေါငျး မြားစှာကို ကုသတဲ့ ကုထုံးတှကေို တှေ့ရှိတဲ့ လူး၀ဈပါးဈခြား ဟာလဲ ကှယျလှနျသှားပါပွီ။ သို့သောျလဲ သူတှေ့ရှိတဲ့ ကုထုံးတှကေ အခုတိုငျ အသကျပေါငျး မြားစှာကို ကယျနဆေဲပါပဲ။ ကြောျကွားတဲ့ အနုပညာ မြားစှာကို တီထှငျ ဖနျတီးခဲ့တဲ့ လီယိုနာဒိုဒါဗငျခြီ ဟာလဲ သသှေားပါပွီ။ သို့သောျလဲ သူဖနျတီးခဲ့တဲ့ အနုပညာတှကေ လူတှကေို အခုတိုငျ ပြောျရှှငျမှု ပေးနဆေဲပါပဲ။ မွငျ့မွတျတဲ့ ပုဂ်ဂိုလျကွီးမြားနဲ့ အာဇာနညျ ပုဂ်ဂိုလျကွီးမြား ကှယျလှနျသှားကွတာ ရာစုနှဈပေါငျးမြားစှာ ကွာသောျလဲ သူတို့အကွောငျးကို ကြှနျုပျတို့ ဖတျရှုရတဲ့အခါမှာ သူတို့လို နထေိုငျ ပွုမူလိုစိတျမြား ကြှနျုပျတို့ သန်တာနျမှာ တဖှားဖှား ပေါျလာပါတယျ။ ဟုတျပါတယျ။ ဗုဒ်ဓမွတျစှာ ပရိနိဗ်ဗာနျ စံတာဟာ နှဈပေါငျး ၂၅၀၀ ကြောျ ကွာသှားပါပွီ။ သို့သောျလဲ ရှငျတောျမွတျဘုရားရဲ့ တရားတောျမြားဟာ အခုတိုငျ ကူညီနဆေဲပါပဲ။ ဗုဒ်ဓမွတျစှာရဲ့ နမူနာကောငျးတှကေ လူတှကေို အခုတိုငျ အားတကျစတေုနျးပါပဲ။ သူ့စကားတောျတှကေ အခုတိုငျ လူတှရေဲ့ ဘဝတှကေို ပွောငျးလဲစတေုနျးပါပဲ။ ဗုဒ်ဓမွတျစှာမှာသာလြှငျ ပရိနိဗ်ဗာနျစံပွီးနောကျ ရာစုနှဈပေါငျးမြားစှာ ကွာသညျ့တိုငျအောငျ ဒီလိုစှမျးအားမြား ရှိနနေိုငျတာ ဖွဈပါတယျ။ (၆) မေး - ဗုဒ်ဓဟာ ထာ၀ရဘုရား (God) လား။ ဖွေ - ဗုဒ်ဓမွတျစှာဟာ ထာ၀ရဘုရား မဟုတျပါဘူး။ ဗုဒ်ဓမွတျစှာက သူဟာ ထာ၀ရဘုရားလို့ဖွဈစေ၊ ထာ၀ရဘုရားရဲ့ သားတောျလို့ဖွဈစေ၊ ထာ၀ရဘုရားက လှှတျလိုကျတဲ့ တမနျတောျလို့ဖွဈစေ မမိနျ့ကွားပါဘူး။ ဗုဒ်ဓမွတျစှာဟာ အလုံးစုံ ပွညျ့စုံတဲ့ လူသား တဈဦးပါပဲ။ ဒါကွောငျ့ သူ့လို ကြှနျုပျတို့ ကွိုးစားလြှငျ ကြှနျုပျတို့လဲ သူ့လိုပဲ အလုံးစုံ ပွညျ့စုံသူမြား ဖွဈနိုငျကွောငျး မိနျ့ကွားတောျ မူပါတယျ။ (၇) မေး - ဗုဒ်ဓဟာ ထာ၀ရဘုရား မဟုတျရငျ ဘာကွောငျ့ သူ့ကို လူတှကေ ရှိခိုးကိုးကှယျနကွေသလဲ။ ဖွေ - ကိုးကှယျနညျး အမြိုးမြိုး ရှိပါတယျ။ တခြို့က တဈစုံတဈခုသော တနျခိုးရှငျဘုရား (God) ကို ကိုးကှယျတဲ့အခါ အဲဒီဘုရားကို ခြီးကြူးထောပနာ ပွုကွတယျ။ ဂုဏျပွုကွတယျ။ တဈစုံတဈရာ ပူဇောျပသ ကွတယျ။ ကိုယျလိုတာကို ဘုရားဆီမှာ တောငျးကွတယျ။ အဲဒီလို လုပျကွတာကတော့ မိမိတို့ရဲ့ ခြီးကြူးထောပနာသံကို အဲဒီဘုရားက ကွားလိမျ့မယျလို့ ယုံကွညျလို့၊ ပူဇောျပသ တာကို လကျခံလိမျ့မယျလို့ ယုံကွညျလို့၊ ဆုတောငျးတာကို ဖွညျ့ဆညျးပေးလိမျ့မယျလို့ ယုံကွညျလို့ပါပဲ။ ဗုဒ်ဓဘာသာ၀ငျတှေ ကတော့ ဒီလို ကိုးကှယျ ဆညျးကပျမှု မြိုးကို မလုပျကွပါဘူး။ တခွား ကိုးကှယျ ဆညျးကပျမှုတဈမြိုးကတော့ မိမိတို့ လေးမွတျကွညျညိုတဲ့ ပုဂ်ဂိုလျ တဈဦးဦး သို့မဟုတျ တဈစုံတဈရာကို ရိုသသေမှု ဂါရ၀ ပွုကွတယျ။ ဆရာအခနျးထဲ ၀ငျလာရငျ နရောက ထ ပေးကွတယျ။ ဂုဏျသရရှေိတဲ့ လူနဲ့တှေ့ရငျလကျဆှဲနှုတျဆကျကွတယျ။ အမြိုးသားသီခငြျး တီးရငျ မတျတပျရပျ အလေးပွုကွတယျ။ ဒါတှအေားလုံးဟာ ရိုသလေေးစားမှုကို ပွတဲ့ အမူအရာတှေ ပါပဲ။ လေးမွတျကွညျညိုမှုကို ဖေါျပွကွတာ ဖွဈပါတယျ။ ဒီလို အရိုအသေ ဂါရဝွပုပွီး ရှိခိုး ကိုးကှယျမှုဟာ ဗုဒ်ဓဘာသာ၀ငျမြား ပွုလုပျကွတဲ့ ရှိခိုး ကိုးကှယျမှုမြိုးပါပဲ။ တငျပလ်လငျခှေ ထိုငျပွီး ရငျခှငျထကျမှာ လကျနှဈဖကျကို ရှရှကလေးခထြားတဲ့ ဗုဒ်ဓရုပျပှါးတောျရဲ့ မဟာကရုဏာတောျဖွငျ့ ကွညျလငျ လနျးဆနျးနတေဲ့ မကြျနှာတောျဟာ ကြှနျုပျတို့ရဲ့ သန်တာနျမှာ ငွိမျးအေးမှုနဲ့ မတေ်တာတရား တိုးပှါးအောငျ ကွိုးစားကွဖို့ ကြှနျုပျတို့ကို သတိပေး နပေါတယျ။ အမှှေးတိုငျရဲ့ အမှှေးနံ့က ကြှနျုပျတို့ သန်တာနျမှာ ကောငျးမှုကုသိုလျတှေ ပြံ့နှံ့နစေဖေို့ သတိပေးနပေါတယျ။ ဆီမီးကတော့ ပညာဆီမီး တနျဆောငျ ထှနျးပွောငျစဖေို့ သတိပေးနပေါတယျ။ ကပျလှူထားတဲ့ ပနျးမြားရဲ့ ညှိုးနှမျးကွှကေသြှားတဲ့ သဘောက ကြှနျုပျတို့အား အနိစ်စတရားကို သတိရစပေါတယျ။ ဗုဒ်ဓရုပျပှါးတောျရှေ့မှာ ဦးညှှတျရှိခိုးခွငျးက ကြှနျုပျတို့ကို တရားဓမ်မ ဟောပွောညှှနျပွ ဆုံးမတောျမူတဲ့အတှကျ ဗုဒ်ဓရှငျတောျ မွတျဘုရားရဲ့ ဂုဏျကြေးဇူးတောျကို လေးမွတျကောျရောျ ပူဇောျခွငျး ဖွဈပါတယျ။ ဒါဟာ ဗုဒ်ဓဘာသာ၀ငျမြားရဲ့ ရှိခိုးကိုးကှယျမှုပါပဲ။ (၈) မေး - ဗုဒ်ဓဘာသာ၀ငျမြားဟာ ရုပျတုကို ကိုးကှယျကွတယျလို့ တခြို့လူမြားက ပွောတာ ကွားဘူးပါတယျ။ ဟုတျပါသလား။ ဖွေ - ဒီလို အပွောမြိုးဟာ ဗုဒ်ဓဘာသာကို နားလညျမှားနတေဲ့ လူတှေ ပွောကွတဲ့ စကားတှပေါ။ အဘိဓာနျမြားကတော့ ရုပျတုကို ထာ၀ရဘုရား(God) အဖွဈနဲ့ ရှိခိုးကိုးကှယျကွတာကို ရုပျတု ကိုးကှယျမှု လို့ ဖှငျ့ပွကွပါတယျ။ သိကွတဲ့အတိုငျးပဲ ဗုဒ်ဓဘာသာ၀ငျမြားဟာ ဗုဒ်ဓမွတျစှာကို ထာ၀ရဘုရားတဈပါး(God) အနနေဲ့ ယုံကွညျ သိမှတျကွတာ မဟုတျပါဘူး။ ဒီတော့ ဗုဒ်ဓဘာသာ၀ငျမြားဟာ သဈသားရုပျတု၊ သံရုပျတု၊ ကွေးရုပျတု စသညျကို ဘယျမှာ ကိုးကှယျကွပါမလဲ။ သို့သောျလဲ တဈခုတော့ ရှိပါတယျ။ ဘာသာတရားတိုငျးမှာ ဘာသာ၀ငျတိုငျးဟာ အယူအဆ အမြိုးမြိုးကို ဖေါျပွဖို့ အမှတျလက်ခဏာ(Symbol) အမြိုးမြိုးကို အသုံးပွုကွပါတယျ။ ဥပမာ - တာအိုဘာသာမှာဆိုရငျ ဆနျ့ကငြျဘကျ နှဈခုတို့ရဲ့ ညီညှှတျ ပေါငျးစညျးမှုကို ဖေါျပွဖို့ရာ ယငျနဲ့ယနျ(Ying -Yang) ကို အမှတျလက်ခဏာအဖွဈ အသုံးပွုပါတယျ။ ဆဈဘာသာမှာ ဘာသာရေးဆိုငျရာ ရုနျးကနျလှုပျရှားမှုကို ဖေါျပွဖို့ရာ ဓားကို အမှတျလက်ခဏာအဖွဈ အသုံးပွုပါတယျ။ ခရဈယာနျဘာသာမှာ ခရဈတောျ တညျရှိခွငျးကို ဖေါျပွဖို့ရာ ငါးကို အမှတျလက်ခဏာအဖွဈ အသုံးပွုကွတယျ။ ခရဈတောျရဲ့ လူသားအတှကျ အသကျစှနျ့လှှတျမှုကို ဖောျပွဖို့ရာ လကျဝါးကပျတိုငျကို အမှတျလက်ခဏာအဖွဈ အသုံးပွုပါတယျ။ ဗုဒ်ဓဘာသာမှာ လူသားတဈဦးရဲ့ အလုံးစုံပွီးပွညျ့စုံမှုကို ဖေါျပွဖို့ရာ ဘုရားရုပျတုတောျကို အမှတျလက်ဓဏာအဖွဈ အသုံးပွုကွပါတယျ။ ဗုဒ်ဓရုပျတုတောျက ဗုဒ်ဓရဲ့ တရားတောျမြားမှာ ပါ၀ငျတဲ့ လူသားနဲ့ သကျဆိုငျတဲ့ သဘာ၀မြားကို ကြှနျုပျတို့အား သတိရစပေါတယျ။ ဗုဒ်ဓဘာသာဟာ လူသားကို ဗဟိုပွုပါတယျ ထာ၀ရဘုရား သိ ကို ဗဟိုမပွုဘူး ဆိုတဲ့ အခကြျနဲ့ အလုံးစုံ ပွီးပွညျ့စုံရေးနဲ့ အသိမှနျ အမွငျမှနျ ရရေးအတှကျ ဗဟိဒ်ဓသန်တာနျကို မကွညျ့ရဘူး၊အဇ်ဈတ်တသန်တာနျကိုသာ ကွညျ့ရမယျဆိုတဲ့ အခကြျကိုလဲ ကြှနျုပျတို့အား သတိရစပေါတယျ။ ဒါကွောငျ့ ဗုဒ်ဓဘာသာ၀ငျတှဟော ရုပျတုကို ရှိခိုးကိုးကှယျတယျဆိုတဲ့ စှပျစှဲပွောဆိုခကြျ တှဟော မမှနျပါဘူး။ (၉) မေး - တရုတျ ဗုဒ်ဓဘာသာ ဘုရားကြောငျးတှေ ထဲမှာ စက်ကူပိုကျဆံတှကေို မီးရှို့တာတှေ၊ ပွီးတော့ တခွား ထူးထူးဆနျးဆနျး လုပျကွတာ တှေ့ကွရပါတယျ။ အဲဒါတှကေို ဘာကွောငျ့ လုပျကွပါသလဲ။ ဖွေ - ကြှနျုပျတို့ဟာ ကြှနျုပျတို့ နားမလညျတဲ့ အရာမြားကို တှေ့ရတဲ့အခါ အဲဒါတှကေို ကြှနျုပျတို့အတှကျ ထူးဆနျးနတေတျပါတယျ။ အဲဒီလိုဟာတှကေို အထူးအဆနျး တှပေဲလို့ အမှတျတမဲ့ ဘာသိဘာသာ မနပေဲ အဲဒါတှရေဲ့ အဓိပ်ပါယျတှကေို ရှာဖှဖေို့ ကွိုးစားသငျ့ကွပါတယျ။ မှနျပါတယျ၊ တဈခါတဈရံမှာ ဗုဒ်ဓဘာသာ၀ငျတှေ လိုကျနာ လုပျဆောငျနကွေတာတှဟော ဗုဒ်ဓတရားတောျမှာ အခွမေခံပဲ နားလညျမှားမှုနဲ့ အမြားယုံကွညျ လကျခံထားတဲ့ အစှဲအလမျးပေါျမှာ အခွခေံထားတာ တှေ့ရတတျပါတယျ။ ဒီလိုကိစ်စတှဟော ဗုဒ်ဓဘာသာ တဈခုတညျးမှာသာ မဟုတျပါဘူး။ ဘာသာတိုငျးမှာပဲ ရံဖနျရံခါ တှေ့ရတတျပါတယျ။ ဗုဒ်ဓမွတျစှာ တရားတောျမြားကို ရှငျးလငျးပွတျသားစှာ အသေးစိတျ ဟောပွတောျမူပါတယျ။ အဲဒါကိုမှ ပွညျ့ပွညျ့စုံစုံ နားမလညျရငျတော့ ဗုဒ်ဓမွတျစှာကို အပွဈဆိုလို့ မဖွဈနိုငျပါဘူး။ ဒါနဲ့ပတျသကျလို့ မှတျသားဖှယျ အဆုံးအမ တဈခုကတော့ “ရောဂါဝဒေနာ ခံစားနရေသော လူတဈယောကျသညျ ဆေးဆရာအထံမှ ဆေးကုသမှု ခံယူဖို့ လှယျကူပါလကြျနဲ့ ကုသမှု မခံယူလြှငျ ဆေးဆရာ၏ အပွဈမဟုတျပေ။ ထို့အတူပငျ ကိလသောရောဂါ အဖိစီး အနှိပျစကျခံနရေသူသညျ မွတျစှာဘုရား၏ တရားတောျမြား ရှိနပေါလကြျနဲ့ တရားဆေးဖွငျ့ မကုစားလြှငျ မွတျစှာဘုရား၏ အပွဈမဟုတျပေ။” ဗုဒ်ဓဘာသာကိုပဲဖွဈစေ၊ တခွား ဘာသာတရားကိုပဲဖွဈစေ အဲဒီဘာသာတရားအကွောငျး ကောငျးကောငျး နားမလညျသူမြားက အမှား၊ အမှနျ၊ အဆိုး၊ အကောငျးကို မဆုံးဖွတျသငျ့ပါဘူး။ (၁၀) မေး - ဗုဒ်ဓဘာသာ၀ငျတှေ ကုသိုလျဖွဈ လုပျငနျးတှေ လုပျကွတာ သိပျမကွားမိပါဘူး။ အဲဒါ ဘာကွောငျ့လဲ။ ဖွေ - ဗုဒ်ဓဘာသာ၀ငျတှလေဲ ကုသိုလျဖွဈ လုပျငနျးတှေ လုပျကွပါတယျ။ သငျမကွားမိတာကတော့ ဗုဒ်ဓ ဘာသာ၀ငျမြားဟာ သူတို့လုပျတဲ့ ကုသိုလျကောငျးမှုတှေ အကွောငျးကို ဝါကွှားပွောဆိုဖို့ မလိုဘူးလို့ ယူဆထားကွလို့ ဖွဈပါလိမျ့မယျ။ နှဈပေါငျးတောျတောျကွာဆီက ဂပြနျ ဗုဒ်ဓဘာသာ ခေါငျးဆောငျ တဈယောကျဖွဈတဲ့ နဈခိုနိရဝါနို ဟာ ဘာသာတရားအားလုံး ပေါငျစညျးညီညှတျမှု တိုးတကျရေးကို လုပျဆောငျတဲ့အတှကျ (Templeton Prize) တငျပယျလျတနျဆုကို ရရှိပါတယျ။ အလားတူပဲ ထိုငျးဗုဒ်ဓဘာသာ ဘုနျးတောျကွီး တဈပါးဟာ မူးယဈဆေး စှဲသူမြားကို ကုသရာမှာ ထူးခြှနျတဲ့အတှကျ မကျဆေးဆေး ဆုကို ရရှိခဲ့ပါတယျ။ ၁၉၈၇ ခုနှဈတုနျးကလဲ အရှငျ ကန်တယပိ၀တျ ဆိုတဲ့ ထိုငျးဘုနျးကွီးတဈပါးဟာ ကြေးလကျ တောရှာမြားမှာရှိတဲ့ အခွအေနမေဲ့ ကလေးမြားကို နှဈပေါငျးမြားစှာကွာအောငျ ပွုစု စောငျ့ရှောကျခဲ့တဲ့ အတှကျ ]နောျဝေ ကလေးမြား၏ ငွိမျးခမြျးရေးဆု} ကို ရရှိခဲ့ပါတယျ။ အနောကျတိုငျး ဗုဒ်ဓဘာသာအဖှဲ့ (Western Buddhist Order) ဟာ အိန်ဒိယပွညျမှာ ဆငျးရဲသားမြား အတှကျ ကွီးမားကယြျပွနျ့တဲ့ လူမှုရေး လုပျငနျးတှကေို လုပျဆောငျနပေါတယျ။ စာသငျကြောငျးတှေ၊ ကလေးပွုစု စောငျ့ရှောကျရေး ဌာနတှေ၊ ဆေးပေးခနျးတှေ၊ တနိုငျ စကျမှုလုပျငနျး အသေးစားတှေ တညျထောငျပွီး ပွုစု ပြိုးထောငျပေးနပေါတယျ။ ဗုဒ်ဓဘာသာ၀ငျမြားဟာ တခွား ဘာသာ၀ငျမြားလိုပဲ သူတဈပါးကို အကူအညီ ပေးရတာဟာ သူတို့ရဲ့ ဘာသာတရား လိုကျနာကငြျ့ကွံမှုကို ဖေါျပွတာပဲလို့ သိမွငျမှတျယူကွပါတယျ။ သို့သောျလဲ ဒါတှကေို ကိုယျ့ကိုယျကို မထငျပေါျစပေဲ တိုးတိုးတိတျတိတျပဲ လုပျသငျ့တယျလို့ ယုံကွညျကွပါတယျ။ ဒါကွောငျ့ သူတို့ရဲ့ ကုသိုလျဖွဈလုပျငနျးတှေ အကွောငျးကို သငျ သိပျမကွားရတာ ဖွဈပါလိမျ့မယျ။ (၁၁) မေး - ဘာကွောငျ့ ဗုဒ်ဓဘာသာတှေ အမြိုးမြိုး ကှဲပွားနပေါသလဲ။ ဖွေ - လူတှေ စားသုံးကွတဲ့ သကွားတှလေဲ အမြိုးမြိုး ရှိကွတာ မဟုတျလား။ သကွားဖွူ၊ သကွားညို၊ ကြောကျသကွား၊ သကွားရညျ၊ ရခေဲသကွား စသညျ အမြိုးမြိုး ရှိကွတာပဲ။ သို့သောျလဲ အားလုံးဟာ သကွားခညြျးပဲ ပွီးတော့ သကွားတိုငျးဟာ ခြိုကွတာခညြျးပဲ။ မခြိုတဲ့ သကွားရယျလို့ မရှိဘူး။ ဒီလို သကွားအမြိုးမြိုးအစားစား ထုတျကွတာက သူတို့ကို သုံးစှဲပုံ သုံးစှဲနညျး အမြိုးမြိုး ရှိကွလို့ပါပဲ။ ဗုဒ်ဓဘာသာလဲ ထို့အတူပါပဲ။ ထရေဝါဒ ဗုဒ်ဓဘာသာ၊ စငြျ ဗုဒ်ဓဘာသာ၊ အမိတာဘာ ဗုဒ်ဓဘာသာ၊ ယောဂါစာရ ဗုဒ်ဓဘာသာ၊ ၀ဇီရယာန ဗုဒ်ဓဘာသာ စသညျဖွငျ့ ကှဲပွားနကွေသောျလဲ အနှဈသာရအားဖွငျ့ အတူတူပါပဲ။ အဲဒီ အနှဈသာရက ဘာလဲဆိုတော့ ကိလသောမှ လှတျမွောကျခွငျး၊ ဆငျးရဲမှ လှတျမွောကျခွငျးဆိုတဲ့ အနှဈသာရပါပဲ။ ဗုဒ်ဓဘာသာဟာ သူဖွဈပေါျရာ ယဉျကြေးမှု အမြိုးမြိုးနဲ့ ဟပျမိအောငျ အသှငျ အမြိုးမြိုးနဲ့ ဖှံ့ဖွိုး တိုးတကျလာခဲ့ပါတယျ။ အသဈဖွဈတဲ့ မြိုးဆကျ အသီးသီးနဲ့ ကိုကျညီအောငျ ရာစုနှဈမြား တလြောကျမှာ ဗုဒ်ဓဘာသာကို ပွနျပွီး အဓိပ်ပါယျ ဖှငျ့ဆိုကွပါတယျ။ ပွငျပ ပုံပနျးသဏ်ဌာနျ အနနေဲ့ အမြိုးမြိုး ကှဲပွားနတေယျလို့ ထငျရသောျလဲ အားလုံးရဲ့ ဗဟိုခကြျမ အနှဈသာရကတော့ သစ်စာလေးပါး မဂ်ဂငျရှဈပါးပါပဲ။ ဗုဒ်ဓဘာသာ အပါအ၀ငျ ဘာသာကွီးမြား အားလုံးဟာ ဂိုဏျး အမြိုးမြိုး ကှဲခဲ့ကွပါတယျ။ သို့သောျလဲ ဗုဒ်ဓဘာသာ ဂိုဏျးအမြိုးမြိုးဟာ အခငြျးခငြျး ဘယျတော့မှ စဈပှဲတှေ မဆငျနှှဲခဲ့ကွပါဘူး။ သူတို့ဟာ အခငြျးခငြျး ဘယျတော့မှ ရနျမပှါး ခဲ့ကွပါဘူး။ ခုခတျေမှာဆိုရငျ ဂိုဏျးတဈဂိုဏျးရဲ့ ကြောငျးကနျဘုရားကို တဈခွား ဂိုဏျးတဈခုက သှားရောကျပွီး အတူတကှ ဘုရား၀တျပွုကွပါတယျ။ တခွားဘာသာရေး လောကမှာ တကယျတော့ အလှနျရှားပါတယျ။ (၁၂) မေး - သငျက ဗုဒ်ဓဘာသာကို အလှနျ အထငျကွီးတာပဲ။ သငျဟာ သငျ့ဘာသာတရားကို မှနျတယျလို့ ယူဆပွီး တခွားဘာသာ အားလုံးကို မှားတယျလို့ ယူဆပုံရတယျ။ ဖွေ - ဗုဒ်ဓမွတျစှာရဲ့ တရားတောျမြားကို နားလညျ သဘောပေါကျတဲ့ ဗုဒ်ဓဘာသာ၀ငျ မညျသူမဆို တခွား ဘာသာတရား မှားတယျလို့ မထငျကွပါဘူး။ တခွားဘာသာတရားမြားကို ပှငျ့ပှငျ့လငျးလငျး ဝဖေနျစဈဆေးဖို့ရာ စဈမှနျတဲ့ လုံ့လဝီရိယကို ပွုသူမှနျသမြှ ဘယျသူမှ အဲဒီလို မထငျကွပါဘူး။ ဘာသာတရား အမြိုးမြိုးကို လေ့လာတဲ့ အခါမှာ ပထမဆုံး သတိပွုမိတာကတော့ ဒီဘာသာတရား တှဟော အခငြျးခငြျး ဘယျလောကျမြားမြား တူညီကွတယျ ဆိုတဲ့ အခကြျပါပဲ။ အားလုံးသော ဘာသာတရားမြားက လူသားရဲ့ လကျရှိ အခွအေနဟော ကြနေပျဖှယျ မရှိဘူးလို့ ၀နျခံကွတာပါပဲ။ လူသားရဲ့ အခွအေနေ တိုးတကျလိုရငျ စိတျနစေိတျထား အပွုအမူ ပွောငျးလဲဖို့ လိုအပျတယျလို့ အားလုံးယုံကွညျကွပါတယျ။ ဘာသာတရား အားလုံးဟာ မတေ်တာ၊ ကရုဏာ၊ ပေးကမျးလှူဒါနျးခွငျး၊ လူမှုရေး၊ တာ၀နျ၀တျတရားမြား ဆောငျရှကျခွငျး စတဲ့ ကငြျ့၀တျမြားကို သငျကွားပေးကွပါတယျ။ ဒီဘာသာတရား အားလုံးက အဆုံးစှနျ ပွညျ့စုံတဲ့ သဘောတဈခုဟာ ပုံသဏ်ဌာနျ အမြိုးမြိုးနဲ့ ရှိတယျဆိုတာ လကျခံကွပါတယျ။ ဘာသာတရားမြားက ဒီ လုံး၀အုပျစုံ ပွညျ့စုံတဲ့ သဘာ၀ကို ဘာသာစကား အမြိုးမြိုး၊ နာမညျအမြိုးမြိုး၊ အမှတျအသား အမြိုးမြိုးနဲ့ ရှငျးလငျး ဖေါျပွကွပါတယျ။ အရာရာကို တဈဘကျသကျ ရှုမွငျသုံးသပျတဲ့နညျးကို အမွငျကဉြျးစှာ တှယျကပျထားကွတဲ့ အခါမှာသာ သညျးမခံနိုငျမှု၊ မာနတရားနဲ့ ကိုယျသာမှနျ စိတျထားတှေ ဖွဈပှါးပေါျပေါကျ လာတတျပါတယျ။ စဉျးစားကွညျ့ပါ။ အငျ်ဂလိပျ၊ ပွငျသဈ၊ တရုတျ၊ အငျဒိုနီးရှား၊ လူ ၄ ဦး ကောျဖီပနျးကနျ တဈလုံးကို ကွညျ့ကွတယျ ဆိုပါစို့။ အဲဒီပနျးကနျကို အငျ်ဂလိပျက Cup လို့ခေါျတယျ။ ပွငျသဈက Tasse လို့ခေါျတယျ။ တရုတျက Pei ၊ အငျဒိုနီးရှားက cawan လို့ခေါျတယျ။ အဲဒါ သူ့အခေါျမှနျတယျ၊ တဈခွားလူ့အခေါျ မှားတယျလို့ ကိုယျ့အဘိဓာနျ ကိုယျ ကိုးကားပွီး အကွောကျအကနျ ငွငျးခုံးနကွေပါရော။ အဲဒီအခိုကျမှာ ဗုဒ်ဓဘာသာ၀ငျတဈဦး ရောကျလာပွီး ဘာမှပွောမနဘေဲ ကောျဖီပနျးကနျကို ကောကျယူပွီး မော့သောကျပွဈလိုကျပါတယျ။ ပွီးတော့မှ သူက ဟိုလူလေးယောကျကို ပွောလိုကျတယျ။ ဒီပနျးကနျကို ဘယျလိုပဲ မိတျဆှတေို့ခေါျခေါျ လိုရငျးက ဒါကို ကောျဖီသောကျဖို့ အသုံးပွုတာပါပဲ၊ ငွငျးခုံနလေို့ ဘာအကြိုးရှိမလဲ၊ သောကျဖို့ပနျးကနျကို သောကျလိုကျမှ အမောပွပွေီး လနျးဆနျးလာမှာပေါ့၊ အဲဒါ လိုရငျးပဲ။ ဒါဟာ ဘာသာတရားမြားအပါျ ဗုဒ်ဓဘာသာက မွငျတဲ့ အမွငျ၊ ထားတဲ့ စိတျထားပါပဲ။ (၁၃) မေး - ဗုဒ်ဓဘာသာဟာ သိပ်ပံနညျး ကပြါသလား။ ဖွေ - ဒီအမေးကို မဖွမေီ သိပ်ပံ ဆိုတဲ့ စကားလုံးရဲ့ အဓိပ်ပါယျကို ရှာကွညျ့တာ အကောငျးဆုံး ဖွဈပါလိမျ့မယျ။ အဘိဓာနျမြားက ဒီလိုဖှငျ့ပွကွပါတယျ။ "သိပ်ပံ" ဆိုတာ တကယျဖွဈနတေဲ့ သဘာ၀တဈခုကို လကျတှေ့မကြျမွငျ ကွညျ့ရှုခွငျးနှငျ့ စမျးသပျခွငျးတို့အပေါျ အခွခေံပွီး စနဈတဈခု ဖောျထုတျတဲ့ပညာ၊ တိတိကကြြ လေ့လာစမျးသပျ သိရှိထားတဲ့ အရာတဈခုနဲ့ ပတျသကျလို့ သဘာ၀ကတြဲ့ နညျးလမျး ဥပဒသေမြား သတျမှတျဖေါျပွတဲ့ ပညာပါပဲ။ အဲဒီပညာရဲ့ အစိတျအပိုငျး တဈခုခုလဲ သိပ်ပံပါပဲ။ ဗုဒ်ဓဘာသာမှာ ဒီဖှငျ့ဆိုခကြျနဲ့ မကိုကျညီတဲ့ အခကြျအလကျမြား ရှိကောငျး ရှိနိုငျပါတယျ။ သို့သောျလဲ ဗုဒ်ဓဘာသာရဲ့ လိုရငျး တရားဖွဈတဲ့ သစ်စာလေးပါးကတော့ သသေခြောခြာ ကိုကျညီပါတယျ။ ပထမဆုံး အမှနျတရားက ဒုက်ခသစ်စာပါ။ ဒီမှာ ဆငျးရဲခွငျးဆိုတာ ကိုယျတိုငျတှေ့သိ ခံစားရတဲ့ အရာပါ။ သူ့ကို အဓိပ်ပါယျ သတျမှတျလို့လဲ ရပါတယျ။ လကျတှေ့ ခံစားသိမွငျလို့လဲ ရပါတယျ။ ဒုတိယ အမှနျတရားက သမုဒယသစ်စာပါ။ လိုခငြျတပျမကျမှု တဏှာကို ဆိုလိုပါတယျ။ ဆငျးရဲဒုက်ခကို ဖွဈပေါျစတေဲ့ အကွောငျးဖွဈတဲ့ ဒီတဏှာဟာလဲ ကိုယျတိုငျ တှေ့သိ ခံစားရတဲ့ အရာပါ။ အဓိပ်ပါယျ သတျမှတျလို့လဲ ရတယျ။ လကျတှေ့ ခံစား သိမွငျလို့လဲ ရပါတယျ။ ဒီဒုက်ခနဲ့ ဒုက်ခရဲ့ အကွောငျးတရား အမှနျကို ဒူနပညာဆိုငျရာ စကားလုံးတှနေဲ့ ရှငျးပွဖို့ မလိုပါဘူး။ ကိုယျတှေ့ ခံစားသိမွငျရတဲ့ အရာတှပေါ။ တတိယ အမှနျတရားကတော့ နိရောဓသစ်စာပါ။ ဆငျးရဲကုနျဆုံးတဲ့သဘော၊ ဆငျးရဲငွိမျးတဲ့သဘောပါ။ ဒီသဘောကို အနန်တ တနျခိုးရှငျဆိုသူ တဈဦးဦးကို အားကိုးလို့ မရပါဘူး။ ယုံကွညျရုံမြှ ဆုတောငျရုံမြှနဲ့လဲ မရနိုငျပါဘူး။ ဆငျးရဲဒုက်ခရဲ့ အကွောငျးတရားကို ပယျသတျနိုငျမှပါ ။ Credit